در قتل عمد، عملی که در مورد مقتول انجام می گیرد، آگاهانه بوده و مقصود از آن کشتن است اما در قتل شبه عمد، فعل مرتکب نوعاً کشنده نیست و قصد سلب حیات هم ندارد.
قتل به عنوان یکی از قدیمی ترین جرائم در جهان مطرح است، در واقع از زمانی که جامعه بشری شکل گرفت و حرف از منافع بین انسان ها آغاز شد به مراتب جرم قتل هم نیز به وجود آمد.
به طورکلی قتل به دو دسته عمد و غیر عمد تقسیم بندی می شود. تفاوت اساسی این دو دسته قتل در هدف و نیت عامل یا عاملان آن است.
در قتل عمد، قاتل با هدف قبلی قصد کشتن مقتول را دارد اما قتل غیر عمد کشتن انسان بدون قصد و اراده و ناشی از عدم مهارت، بی احتیاطی، عدم دقت، غفلت و عدم رعایت مقررات است و تفاوت بعدی آنها در عنصر معنوی است چراکه در عنصر مادی یکسان هستند.
طبق ماده ۲۰۴ قانون مجازات اسلامی، قتل نفس بر ۳ نوع است: عمد، شبه عمد و خطای محض.
قتل عمد وقتی محقق می شود که فردی با انجام کاری قصد کشتن شخصی را داشته باشد و یا کاری که انجام داده نوعاً کشنده باشد و یا هرچند کارش نوعاً کشنده هم نبوده ولی نسبت به طرف براثر بیماری و یا پیری و یا ناتوانی یا کودکی و امثال آنها نوعاً کشنده باشد و قاتل نیز به آن آگاه باشد.
پس قتل عمد قتلی است که عملی که در مورد مقتول انجام می یابد ، آگاهانه بوده و مقصود از آن کشتن وی باشد.
بر اساس اعلام ستاد دیه تهران، در قتل شبه عمد فعل مرتکب نوعاً کشنده نیست و قصد سلب حیات هم ندارد.
اما در قتل خطای محض، مرتکب نه دارای قصد آن کار روی جسم مقتول است و نه قصد سلب حیات دارد اما مبادرت به انجام کاری یا قصد روی شیئی یا شخصی یا موجود موردنظر خود می کند که اتفاقاً منجر به قتل وی می شود.
در خطای محض شخص مقتول اصلاً موردنظر قاتل نیست یعنی قاتل نه می خواهد مقتول را بکشد و نه درصدد انجام عملی در مورد مقتول بوده است، در واقع مقتول را هدف می گیرد و در نتیجه به قتل می رساند.
مانند آنکه شخصی به قصد شکار حیوانی به سوی آن اقدام به شلیک گلوله می کند اما گلوله به انسانی برخورد می کند و سبب مرگ او می شود، در اینجا مرتکب قصد تیراندازی دارد و آن را با اختیار و اراده انجام می دهد اما قصد اصابت گلوله به مقتول را ندارد و مرگ او را نیز نمی خواهد.
موضوعی که ما اکنون به بررسی آن می پردازیم قتل غیر عمد است، رفتار مرتکب می تواند به صورت مستقیم و یا به صورت غیرمستقیم سبب قتل یک فرد گردد، مواردی که میتواند منجر به وقوع یک قتل غیر عمد شود:
الف- بی احتیاطی: به معنای انجام کاری است که برحسب قانون یا عرف نباید واقع شود مثل اینکه راننده از چراغ قرمز عبور کند یا با سرعت غیرمجاز موجب حادثه ناگوار قتل شود.
ب _بی مبالاتی: به معنای انجام کاری است که برحسب قانون یا عرف ضرورت به انجام آن وجود داشته باشد مانند آنکه راننده کامیون بار خود را روی باربند ماشینی ببندد و این امر موجب سقوط بار و قتل شخص دیگری شود، همین طور در مواقعی که باید راننده ترمز بگیرد، از ترمز کردن خودداری کند و موجب قتل دیگری شود.
ج – نداشتن مهارت: به معنی نداشتن تبحر و تخصص در کاری است که فرد به عهده گرفته است و به لحاظ عدم تخصص موجب بروز حادثه ای و در نتیجه قتل دیگری شود مانند این که بدون تخصص در رشته برق ساختمان، موجب برق گرفتگی شخصی شود و او را بکشد.
د – رعایت نکردن مقررات و نظامات دولتی: به معنی آن است که شخص مقررات و نظامات دولتی را که به منظور حسن اجرای امری و مراقبت در انجام آن وضع شده است، نقض کند و این امر موجب بروز قتل شخصی شود. به عنوان نمونه چنانچه مقررات و نظامات و آیین نامه های ناظر به امر رانندگی که بر اساس موازین علمی از سوی دولت ها تنظیم شده است، مورد بی توجهی رانندگان قرار گیرد و حادثه قتل اتفاق افتد در این صورت قتل در حکم شبه عمد تحقق می یابد.
