علائم تجاری

موانع نكاح و قرابت در حقوق ایران|دفتر حقوقی موکل

ازدواج از مقدس ترین امور نزد خداوند بوده و در آیات قرآن و احادیث ائمه (ع) تأكید بسیار بر آن شده ، اما این امر مقدس هم به سبب امكان انحراف و ایجاد مفسده و یا حكمت الهی با محدودیت هایی روبرو می باشد.قوانین ما با اتكا به شرع مقدس اسلام مواردی را پیش بینی كرده اند كه در صورت وجود هریك از آن ها انعقاد عقد نكاح امكان پذیر نیست.

 

متن حاضر به بررسی موارد مذكور می پردازد:
قرابت :

اولین و مهم ترین مانع نكاح قرابت است و به این مفهوم است كه كسی نمی تواند با اقاربش ازدواج كند. قرابت سه  نوع است كه عبارتند از قرابت نسبی، سببی و رضایی.

قرابت نسبی:

قانون مدنی ابتدا در كتاب قرابت به شرح زیر اقارب نسبی را مشخص كرده:
ماده ۱۰۳۲ قانون مدنی قرابت نسبی را به ترتیب ذیل طبقه بندی می كند:
طبقه اول: پدر و مادر و اولاد و اولادِ  اولاد
طبقه دوم: اجداد و برادر و خواهر و اولاد آن ها
طبقه سوم: اعمام و عمات و اخوال و خالات و اولاد آن ها
سپس در كتاب نكاح و طلاق در خصوص ممنوعیت ازدواج با محارم نسبی چنین مقرر می دارد:
نكاح با اقارب نسبی ذیل ممنوع است اگرچه قرابت حاصل از شبهه یا زنا باشد.
۱ـ نكاح با پدر و اجداد و با مادر و جدات هر قدر كه بالا برود.
۲ـ نكاح با اولاد هر قدر پایین برود.
۳ـ نكاح با برادر و خواهر و اولاد آن ها تا هر قدر كه پایین برود.
۴ـ نكاح با عمات و خالات خود وعمات و خالات پدر و مادر و اجداد و جدات
( ازدواج با فرزندان عمات و خالات با اشكال است.)
این ماده تفاوتی بین قرابت نسبی حاصل از رابطه مشروع و نامشروع قایل نشده و حكم حرمت را در هر دو قرار داده است.

قرابت رضاعی:

رضاع به معنی شیردادن است. به این مفهوم كه كسی كه در طفولیت از زنی شیر خورده باشد به او محرم می شود و این محرمیت مشابه قرابت نسبی است مشروط به چند شرط:
ماده ۱۰۴۶ قانون مدنی : «قرابت رضاعی از حیث حرمت نكاح در حكم قرابت نسبی است مشروط بر این كه:
اولاً: شیر زن از حمل مشروع حاصل شده باشد (اگر شیر حاصل از زایمان نامشروع باشد قرابت رضاعی حاصل نمی شود(.
ثانیاً: شیر مستقیماً از پستان مكیده شده باشد (مثلاً اگر در شیشه ریخته و به نوزاد خورانده شود موجب قرابت نیست.)
ثالثاً: طفل لااقل یك شبانه روز و یا ۱۵ دفعه متوالی شیر كامل خورده باشد بدون این كه غذای دیگر یا شیر زن دیگر را بخورد.
رابعاً: شیر خوردن طفل قبل از تمام شدن دوسال از تولد او باشد.
خامساً: مقدار شیری كه طفل خورده است از یك زن و از یك شوهر باشد بنابراین اگر طفل در شبانه روز مقداری از شیر یك زن و مقداری از شیر زن دیگر بخورد موجب حرمت نمی شود اگرچه شوهر آن دو زن یكی باشد و همچنین اگر یك زن یك دختر و یك پسر رضاعی داشته باشد كه هریك از شیر متعلق به شوهر دیگر شیر داده باشد آن پسر و یا آن دختر برادر و خواهر رضاعی نبوده و ازدواج بین آن ها از این حیث ممنوع نمی باشد.

قرابت سببی:

كه مصاهره هم نامیده می شود و حاصل از ازدواج است به این معنی كه وقتی مردی با زنی ازدواج می كند، مادر و مادربزرگ زوج به او حرام مؤبد و خواهر زوجه به او حرام موقت می شود یا زوجه ی او به پسرش كه از زن دیگرش بوده حرام مؤبد می شود.
نكاح بین اشخاص ذیل به واسطه ی مصاهره ممنوع دائمی است.
۱ـ بین مرد و مادر و جدات زن او از هر درجه كه باشد اعم از نسبی و رضاعی.
۲ـ بین مرد و زنی كه سابقاً زن پدر و یا یكی از اجداد یا زن پسر یا زن یكی از احفاد (نوادگان) او بوده است هرچند قرابت رضاعی باشد.
۳ـ بین مرد با اناث از اولاد زن از هر درجه كه باشد ولو رضاعی مشروط بر این كه بین زن و شوهر زناشوئی واقع شده باشد.
ـ كسی كه زنی را به عقد دائم یا موقت خود درآورده نمی تواند با خواهر آن زن هم ازدواج كند مگر بعد از انحلال ازدواجش با خواهر اول (به  واسطه ی طلاق، فوت، بذل مدت یا انقضای مدت)
مرد نمی تواند با برادرزاده یا خواهرزاده ی همسرش ازدواج كند مگر با اجازه ی زوجه.

زن شوهردار و زنی كه در عده است:

دومین مانع ازموانع ازدواج ، زوجیت است. كسی حق ندارد با زن شوهردار یا زنی كه در عده است ازدواج كند و چنین ازدواجی باطل است و علاوه بر آن اگر كسی با علم به این كه زنی در عده ی طلاق یا وفات است و علم به حرمت چنین نكاحی آن زن را برای خود عقد كند، علاوه بر بطلان عقد نكاح آن زن مطلقاً بر آن شخص حرام مؤبد می شود.
چنانچه شخص نسبت به یكی از امور فوق (شوهردار یا در عده بودن زن و حرمت نكاح) جاهل باشد و زن را به عقد خود درآورد اگر بین آن ها نزدیكی روی دهد به هم حرام مؤبد می شوند و اگر نزدیكی رخ ندهد حرام مؤبد نمی شوند اما در هر دو صورت عقد نكاح باطل است.
زنا با زن شوهردار یا زنی كه در عده ی رجعیه است هم موجب حرمت ابدی است، پس اگر كسی قبلاً با زن شوهرداری زنا كرده باشد و آن زن بعداً به واسطه ی طلاق یا فوت شوهر مجرد شده باشد به واسطه ی زنای قبلی كه حال از موانع نكاح بین آن دو محسوب می شود نمی تواند او را به عقد خود درآورد.
عده به یك دوره ی زمانی گفته می شود كه مبدأ آن روز انحلال ازدواج است و طی این دوره زن نمی تواند ازدواج مجدد كند.
عده ی طلاق و عده ی نكاح سه طهر است و اگر زن به اقتضای سن عادت زنانگی نبیند عده ی او سه ماه خواهد بود.
در مورد ازدواج موقت (به جز در مورد وفات) مدت عده دو طهر و در صورتی كه زن عادت زنانگی نبیند چهل و پنج روز است.
عده ای وفات چه در نكاح دائم و چه نكاح منقطع در هر حال چهار ماه و ده روز است مگر این كه زن باردار باشد كه در این صورت عده ی وفات تا موقع وضع حمل است مشروط بر این كه فاصله ی بین فوت شوهر و وضع حمل بیش از چهارماه و ده روز باشد و چنانچه كم تر از این مدت باشد عده همان چهار ماه و ده روز است.
عده ی طلاق،  فسخ نكاح و بذل و انقضای مدت در مورد زن حامله تا وضع حمل است.
زن یائسه و زنی كه بین او و شوهرش نزدیكی واقع نشده تنها عده ی وفات را باید نگهدارد و سایر عده ها بر عهده ی او نیست.
زنی هم كه به شبهه با كسی نزدیكی كند باید عده ی طلاق نگه دارد. (به این معنی كه زنی كه اشتباهاً با كسی نزدیكی كرده و پس از آن قصد ازدواج داشته باشد می بایست تا سه ظهر از تاریخ نزدیكی به شبهه عده نگهدارد.)
اگر شوهر از محل سكونت زن غایب باشد و زن پس از مدتی از فوت او آگاه شود بنابر قول مشهور فقهای امامیه باید عده وفات را از تاریخ آگاهی از فوت آغاز كند.
ـ اگر در ایام عده طلاق شوهر فوت كند، چنانچه طلاق رجعی باشد باید زن از تاریخ فوت عده ی وفات نگهدارد (چون ایام عده ی طلاق رجعیه كماكان در حكم ازدواج است) اما چنانچه طلاق بائن یا انحلال به واسطه ی فسخ نكاح باشد همان عده ی قبلی را تا پایان نگه خواهد داشت.
همان طور كه گفته شد نكاح با زنی كه در عده است در حكم نكاح زن شوهردار بوده و علاوه بر بطلان موجب حرمت ابدی هم می شود.
در صورت جهل به عده یا حرمت نكاح یا یكی از این دو نكاح زن شوهردار بوده و علاوه بر بطلان موجب حرمت ابدی هم می شود. در صورت جهل به عده یا حرمت نكاح یا یكی از این دو نكاح باطل است اما حرمت ابدی حاصل نمی شود مشروط بر این  كه هر دو طرف نسبت به این امور جاهل باشند و اگر یكی از  آن ها عالم باشد باز هم حرمت ایجاد می شود.
البته اگر دو طرف حتی با علم به حرمت یا عده عقد نكاح را منعقد نمایند اما در طول زمان عده نزدیكی صورت نگیرد باز هم نكاح باطل است اما حرمت ابدی ایجاد نمی شود. پس علاوه بر علم به عده و حرمت نكاح نزدیكی در طول مدت عده هم برای حرمت ابدی شرط است.
این موارد درخصوص حرمت  ابدی مختص عده ی رجعیه است (كه در آن شوهر در طول مدت عده حق رجوع دارد) و در عده ی بائن حرمت ابدی ایجاد نخواهد شد.
زنا با زن شوهردار یا در عده ی رجعیه هم مانند نكاح باعث ایجاد حرمت ابدی خواهد شد .اگر مرد به اكراه تن به زنا با زن شوهردار داده باشد یا زنا به شبهه از سوی مرد باشد حرمت ابدی ایجاد نخواهد شد.
لعان :

به موجب ماده ۱۰۵۲ تفریق و طلاقی كه با لعان حاصل شود موجب حرمت ابدی است. لعان زمانی است كه شوهر به همسر خود نسبت زنا می دهد یا فرزندی كه زن به دنیا آورده از خود نفی می كند كه در این صورت با طلاق زن و شوهر به هم حرام  مؤبد می شوند.

احرام :

ازدواج در حال احرام (زیارت خانه ی خدا) ممنوع و چنین عقدی باطل است. حال اگر طرفین یا یكی از آن ها به حرمت نكاح در حال احرام عالم باشند به یكدیگر حرام مؤبد خواهند شد.

لواط :

مانعیت لواط از نكاح به این صورت است كه اگر كسی با پسری این عمل شنیع را انجام داده باشد نمی تواند مادر، خواهر یا دختر آن پسر را تزویج كند. (ماده ۱۰۵۶)

مطلقه بودن به سه طلاق و نه طلاق:

«زنی كه سه  مرتبه متوالی زوجه ی یك نفر بوده و مطلقه شده بر آن مرد حرام می شود مگر این كه به عقد دائم به زوجیت مرد دیگری درآمده و پس از وقوع نزدیكی با او به واسطه ی طلاق یا فسخ یا فوت فراق حاصل شده باشد. (م ۱۰۵۷)
مطابق این ماده اگر زن و شوهری سه بار متوالی با هم ازدواج كرده و طلاق بگیرند پس از طلاق سوم زن به مرد حرام می شود (این حرمت ابدی نیست) و تنها در صورتی می توانند مجدداً با هم ازدواج كنند كه پس از عده ی طلاق سوم مرد دیگری (كه محلل  نامیده می شود) با آن زن ازدواج دائم (نه موقت) كرده و بین آن ها نزدیكی هم صورت بگیرد و بعد این نكاح به دلیل طلاق، فسخ یا فوت شوهر منحل شود «زن هر شخصی كه به نه طلاق كه شش تای آن عدی است مطلقه شده باشد بر آن شخص حرام مؤبد می شود. (طلاق عدی نوعی از طلاق رجعی است كه در آن مرد در ایام عده رجوع و با زن نزدیكی می كند.(

كفر :

ازدواج مسلمان و غیرمسلمان در شرایطی حرام و این از موانع نكاح منحل می شود. حال اگر این مسلمان شدن زن قبل از نزدیكی باشد زن مستحق مهریه هم نخواهد بود اما اگر اسلام زن بعد از نزدیكی باشد انحلال عقد پس از انقضاء عده صورت می گیرد و زن مستحق مهر خواهد بود . قانون مدنی دقیقاً اشاره ای به حكم ازدواج مرد مسلمان با زن غیرمسلمان نكرده است. در فقه اسلامی ازدواج مرد مسلمان با زن اهل كتاب بلااشكال است. (مسیحی، زرتشتی و یهودی) اما با زن غیركتابیه جایز نیست. فقه امامیه اما فقط نكاح منقطع با زن اهل كتاب را جایز می داند و سایر اشكال را منع كرده است.
ـ اگر زن و شوهر كافر باشند و شوهر اسلام آورد و زن اهل كتاب باقی بماند نكاح منحل نمی شود اما اگر زن و شوهر مسلمان باشند و زن مرتد شود چنانچه ارتداد قبل از نزدیكی باشد نكاح منحل می شود و اگر ارتداد بعد از نزدیكی باشد انفساح نكاح بعد از عده است و اگر در مدت عده زن به اسلام بازگشت نكاح ادامه می یابد.

داشتن چهار زوجه ی دائم :

مرد حق ندارد همزمان بیش از چهار زوجه ی دائمی داشته باشد و این از موانع نكاح محسوب می شود.
بحث تعدد زوجات از تأسیسات اسلام محسوب نمی شود و پیش از اسلام هم نه تنها در میان اعراب كه در بسیاری از اقوام و ملل از جمله ایرانیان باستان وجود داشته لكن دین مبین اسلام برای تعدد زوجات محدودیت هایی را ایجاد كرد از جمله این كه آن را محدود به چهار زن كرد و شرط رعایت عدالت را هم برای مرد قرارداد.
«... فَأِن خِفتُمْ أَََلاَّ تَعِدلُوا فَوشحدِةَ... (نساء آیه ۳) و اگر می ترسید  عدالت را درباره همسران متعدد رعایت نكنید تنها یك همسر بگیرید... . همین آیه تأكید خاصی هم بر رعایت عدالت بین زوجین در زمانی كه یكی از زوجین یتیم باشد كرده است.
قانون مدنی اشاره ای به تعدد زوجات نكرده و آن را ممنوع نكرده است چرا كه در هر حال اموری مانند جنون زن، عدم تمكین وی یا فزونی زنان بر مردان علی الخصوص در اثر عواملی نظیر جنگ می توانند تعدد زوجات را توجیه كند اما محدودیت در این مورد وجود دارد.
برای مثال در اسناد نكاحیه ازدواج مجدد مرد مشروط به كسب اجازه از زن اول است و در  غیر این صورت زوجه وكیل از جانب مرد است كه خود را مطلقه سازد.
همچنین م ۱۴ قانون حمایت خانواده (۱۴۶) ازدواج مجدد مرد متأهل را منوط به كسب مجوز از دادگاه دانسته و ضمانت اجرای عدم رعایت این ماده را حبس جنحه ای از ۶ ماه تا ۲ سال قرار داده است.
قانون جدید حمایت خانواده (مصوب ۱۳۵۳) هم در ماده ۱۶ چنین مقرر می دارد: «مرد نمی تواند با داشتن زن، همسر دوم اختیار كند مگر در موارد زیر: ۱ـ رضایت همسر اول ۲ـ عدم قدرت همسر اول به ایفای وظایف زناشویی ۳ـ عدم تمكین زن از شوهر ۴ـ ابتلاء زن به جنون یا امراض صعب العلاج ۵ـ محكومیت زن ۶ـ ابتلاء زن به هر گونه اعتیاد مضر ۷ـ ترك زندگی خانوادگی از طرف زن ۸ـ عقیم بودن زن ۹ـ غایب مفقودالاثر شدن زن
ماده ۱۷ همین قانون هم برای ازدواج مجدد بدون اجازه دادگاه حبس از ۶ ماه تا یكسال را تعیین كرده است كه البته این ضمانت اجرای كیفری از سوی شورای نگهبان غیرشرعی تشخص داده شد.
در صورت ازدواج مجدد شوهر، زن اول حتی اگر به ازدواج رضایت داده باشد می تواند تقاضای گواهی عدم امكان سازش برای طلاق كند ، در صورتی هم كه مرد به علت عدم تمكین زوجه پس از صدور حكم الزام به تمكین از دادگاه مجوز ازدواج دوم بگیرد مطابق رأی وحدت رویه دیوان عالی زوجه باز هم حق تقاضای گواهی عدم امكان سازش برای طلاق را دارد كه البته این رأی به دلایلی قابل انتقاد است.
ضمناً در مورد عده اگر مرد در ایام عده ی بائن بخواهد ازدواج مجدد كند نیازی به اجازه ی دادگاه ندارد اما در مورد طلاق رجعی و خلع و مبارات مجوز دادگاه لازم است. (البته ازدواج بدون اجازه ی دادگاه باعث بطلان یا عدم نفوذ نكاح مجدد نمی شود اما ضمانت اجراهایی از قبیل حبس یا عدم ثبت رسمی برای آن در نظر گرفته شده است.)
علاوه بر موانعی كه برای ازدواج در بالا ذكر شد قانون مدنی اشاره ای هم به ازدواج با اتباع خارجی و ازدواج برخی مستخدمین دولت كرده كه البته مانع به شمار نمی آیند بلكه نوعی محدودیت محسوب می شوند : مطابق این مواد(۱۰۶۰ و ۱۰۶۱) ازدواج زن ایرانی با تبعه ی خارجی در مواردی هم كه مانع قانونی ندارد موكول به اجازه ی مخصوص از طرف دولت است ضمناً دولت می تواند ازدواج بعضی از مستخدمین و مأمورین رسمی و محصلین دولتی را با زنی كه تبعه ی خارجه باشد موكول به اجازه ی مخصوص نماید.

لینک دین
تلگرام
اینستاگرام
الووکیل

ورود اعضا

برای دریافت خدمات حقوقی ثبت نام کنید