دفتر حقوقی موکل- چنانچه شخصی مبادرت به طرح دعوی علیه شخصی نماید به وی خواهان و بشخصی که طرف آن دعوا واقع گردیده است ، خوانده میگویند .
حال چنانچه شما طرف دعوی واقع شده اید ، جالب است بدانید که قانونگذار حقوقی را برای شما در نظر گرفته است که از اهم این حقوق ، بهره گیری از طرح دعوی تقابل، یا دعوی متقابل، می باشد. بعبارت دیگر وقتی دعوای حقوقی بین دو نفر شروع میشود ممکن است از راههای مختلفی ادامه پیدا کند و به نتایج مختلفی برسد. ممکن است درست موقعی که شما در حال تدارک شرایط اقامه دعوا هستید، متوجه شوید که طرف دعوای شما پیشدستی کرده و زودتربه دادگاه مراجعه کرده است؛
در این صورت میتوانید در مقابل دعوای او دعوای دیگری مطرح کنید و از دادگاه بخواهید که به هر دو دعوا بصورت همزمان رسیدگی کند. به دعوایی که شما متقابلا و در پاسخ به دعوای طرف مقابل مطرح میکنید دعوای متقابل میگویند.
نکته : دعوای متقابل، یکی از سازوکارهای دفاعی شخص خوانده در قبال دعوی مطروحه از سوی خواهان علیه وی است.
هدف و مزایای استفاده از دعوی متقابل چیست؟
هدف از طرح این دعوا ممکن است پاسخگویی به دعوای اصلی باشد یا علاوه بر پاسخگویی الزام خواهان به پرداخت چیزی یا انجام امری تقاضا شود.همچنین انگیزه این دعوا ممکن است کم کردن محکومیتی که خوانده را تهدید میکند، یا تخفیف آن یا جلوگیری کلی از این محکومیت یا حتی تحصیل حکم محکومیت خواهان اصلی به دادن امتیاز باشد. به عبارت دیگر خوانده حق دارد در مقابل ادعای خواهان، طرح دعوا کند.
نکته : مزیت طرح دعوی تقابل، رسیدگی همزمان دو دعوا ، صرفه جویی در زمان و جلوگیری در محکومیت خوانده است.
مقاله مرتبط: چگونه طرح دعوا در دادگاه بنماییم؟
دعوی متقابل را در کجا مطرح بنماییم؟
هر دعوی جهت طرح، نیازمند آنست که در یک محل اقامه گردد که تشخیص مرجع صالح رسیدگی ( دادگاه صالح) جزو نکات ضروری در این خصوصبشمار می آید بنحوی اشتباه در تعیین دادگاه صالح، وقت و انرژی فراوانی از شما را خواهد برد.
بطور کلی دعوا در صورتی که راجع به اموال غیرمنقول باشد در دادگاه محل وقوع مال غیرمنقول رسیدگی میشود و در صورتی که دعوا راجع به مال منقول باشد دادگاه اقامتگاه خوانده به آن رسیدگی میکند؛اما اگردعوا به صورت متقابل مطرح شده باشد این امتیاز برای خواهان وجود دارد که در دادگاهی که به دعوای اصلی رسیدگی میکند، طرح دعوا کند که نمیتوانچشم بر این مزیت بست فلذا در دعوی تقابل با مشکل چندانی روبرو نیستیم چراکه طبق قانون آیین دادرسی مدنی، مرجعی که به دعوای متقابل رسیدگی میکندهمان دادگاهی است که به دعوای اصلی رسیدگی میکند؛ البته این قاعده استثنا هم دارد؛ اگر دعوای جدید از صلاحیت ذاتی دادگاه خارج باشد در این صورتنمیتوان انتظار داشت که این قاعده رعایت شود.
نمونه پرونده های دعاوی متقابل:
مثال اول: فرض کنید قراردادی راجع به اموال منقول، بین دو نفر در تهران بسته شده است یک طرف قرارداد ساکن رشت و طرف دیگر ساکن شیراز است.در این صورت اگر خواهان ساکن رشت باشد یا باید در محل انعقاد قرارداد یعنی تهران یا در محل اقامتگاه خوانده یعنی شیراز اقامه دعوا کند. حالا فرض کنیدکه طرفی که ساکن شیراز است پیشدستی کند و در رشت که محل اقامت خوانده دعوای اوست دعوای خود را مطرح کند. در این صورت این امتیاز برای طرف ساکن رشت وجود دارد که دعوای متقابل را در دادگاه شهر خود مطرح کند و زحمت مراجعه به تهران یا شیراز را به خود ندهد.
مثال دوم : شخصی به عنوان خواهان به دادگاه مراجعه میکند و دعوای اصلی الزام به حضور در دفترخانه و تنظیم سند رسمی انتقال را تقدیم دادگاه میکند؛اما خوانده معتقد است که معامله میان این دو فسخ شده است و اعتباری ندارد. در این صورت خوانده دعوای اصلی باید دعوای فسخ را به صورت تقابل علیه خواهان مطرح کند. در مثال ما اگر خوانده بتواند ثابت کند که معامله فسخ شده است، دادگاه دعوای خواهان اصلی را رد خواهد کرد.
مثال سوم در دعاوی خانوادگی زوجه مبادرت به تسلیم دادخواست نفقه در دادگاه خانواده می نماید و شخص زوج در مقام اثبات عدم تکلیف به پرداخت نفقه،مبادرت به دعوی تقابل الزام به تمکین و اثبات نشوز می نماید. در دعوی مذکور چنانچه زوجه محکوم به تمکین گردد، از زمان نشوز زوجه، به وی نفقه ای تعلق نخواهد گرفت. :
مهلت اقامه دعوی تقابل چقدر است؟
به خاطر داشته باشید که برای طرح دعوای متقابل زمان محدودی وقت دارید. دادخواست دعوای متقابل را باید تا پایان اولین جلسه دادرسی به دادگاه تقدیم کنید. اگر خواهان دعوای متقابل را در جلسه دادرسی اقامه کند، خوانده میتواند برای تهیه پاسخ و ادله خود تأخیر جلسه را درخواست کند. شرایط تکمیل دادخواست متقابل و مواردی که باعث رد آن میشود مانند مقررات دادخواست اصلی است.
در این خصوص مشاهده می شود اغلب خواندگان با انگیزه تجدیدجلسه رسیدگی، با فرصت اندکی مانده به جلسه رسیدگی یا در جلسه رسیدگی مبادرت به تقدیم دادخواست تقابل می نمایند تا جلسه رسیدگی تجدید گردد.بخاطرداشته باشید صرف اعلام شفاهی در جلسه رسیدگی که متقاضی دعوی تقابل هستید کفایت نخواهد کرد و بایستی با تقدیم دادخواست تقابل کامل و با پرداخت هزینه دادرسی ، این کار را صورت دهید.
شرایط اقامه دعوای متقابل چیست؟
سوالی که مطرح می گردد آیا هر دعوایی که خوانده در قبال دعوی خواهان مطرح نماید، دعوی تقابل محسوب خواهد گردید یا خیر؟ پاسخ قطعا منفی است.
شرط اساسی جهت آنکه دعوی خوانده، تقابل محسوب گردد، آنست که دعوی خوانده با دعوای اصلی ناشی از یک منشأ یا با دعوای اصلی ارتباط کامل داشته باشد.
بنابراین عناصر دعوای متقابل عبارتند از:
1- دعوا از طرف خوانده علیه خواهان مطرح شود:
بنابراین باید قبلاً دعوایی وجود داشت باشد که دو طرف بر اساس آن خوانده و خواهان نام بگیرند. دعوای متقابل را خوانده علیه خواهان مطرح میکند. خوانده شخصی است که دعوا علیه او اقامه شده که میتواند در مقام دفاع، نسبت به اقامه دعوای متقابل اقدام کند.بنابراین حق طرح دعوای متقابل از سوی خوانده مسلم است. درخصوص شخص ثالثی که به دعوا جلب شده است هم باید گفت که وی میتواند دعوای متقابلمطرح کند. بر اساس ماده 139 قانون آیین دادرسی مدنی شخص ثالثی که جلب میشود، خوانده شمرده میشود و تمام مقررات راجع به خوانده درباره او اجرا میشود. البته اگر شخص ثالث برای تقویت موضع خود جلب کننده وارد دعوا شده باشد، نمیتوان این حق را در مورد وی جاری دانست.
2- با دعوای اصلی وحدت منشأ یا ارتباط کامل داشته باشد:
به خاطر داشته باشید که هر دعوایی را نمیتوان به عنوان دعوای متقابل به دادگاه برد بلکه ادعای خوانده باید با دعوای اصلی آن قدر نزدیک باشد که تأثیرتصمیمی که در مورد یکی از آنها گرفته میشود در مورد دیگری نیز موثر باشد. قانونگذار به عنوان شرط مطرح کردن دعوای متقابل را وحدت منشأ و ارتباط کامل عنوان کرده است ولی این دو عنوان دارای ظرف جداگانه و بار و تعاریف مختلفی هستند. ممکن است دو دعوا وحدت منشأ داشته باشند، اما ارتباطی با هم نداشته باشند.
3- دعوا در مهلت مقرر اقامه شود:
رعایت مهلت از اهمیت زیادی برخوردار است. اگر اولین جلسه دادرسی تمام شود دیگر نمیتوان دعوای متقابل مطرح کرد. دادخواست دعوای متقابل باید تاپایان اولین جلسه دادرسی داده شود. بنابراین خوانده میتواند دعوای متقابل را قبل از اولین جلسه دادرسی نیز اقامه کند. در این صورت اگر فرصت تا اولینجلسه دادرسی کافی باشد دادخواست تقابل به خوانده آن ابلاغ میشود. رسیدگی به دعوای تقابل نیز در همان جلسهای که برای رسیدگی به دعوای اصلی ازقبل تعیین شده، صورت میگیرد و همین وقت به طرفین تقابل ابلاغ میشود.
مقاله مرتبط : کیفیت طرح دعوای متقابل در برابر دعوای اصلی
آیا در مرحله تجدیدنظر می توان دعوی تقابل مطرح نمود؟
سوال دیگر این است که آیا میتوان در دادگاه تجدیدنظر دعوای متقابل مطرح کرد یا حتماً باید در دادگاه نخستین این دعوا مطرح شود؟در جواب باید گفت به طور کلی در حقوق ما طرح دعوای متقابل تنها در مرحله بدوی امکانپذیر است؛ بنابراین فکر طرحدعوای متقابل در دادگاه تجدیدنظر را از سر بیرون کنید.
آیا در صورت زوال دعوای اصلی،دعوای تقابل از بین می رود؟
فرض کنید شخصی از فرصت به وجود آمده استفاده کند و دعوای متقابل در برابر دعوای اصلی مطرح کند. آیا اگر دعوای اصلی از بین برود دعوای متقابل هم از بین میرود؟ در پاسخ باید گفت که قاعده این است که از بین رفتن دعوای اصلی تأثیری در دعوای متقابل ندارد و دادگاهها مکلف به ادامه رسیدگی هستند؛اما در موارد استثنایی ممکن است دعوای متقابل با از بین رفتن دعوای اصلی از بین برود.
به عنوان مثال تراضی دو طرف میتواند این دو دعوا را زایل کند.علاوه بر این در صورتی که دعوای اصلی به دلیل بیتوجهی دعوا به خوانده یا فقدان سمت خواهان یا ذینفع نبودن وی و نداشتن حق اقامه دعوا، رد یا زایلشود دعوای متقابل وصف تقابل خود را از دست میدهد و ممکن است دادگاه صلاحیتدار تغییر پیدا کند. همچنین اگر نقص شرایط طرح دعوا در هر دو یکسان باشد واکنش دادگاه نسبت به هر دو یکسان خواهد بود.
کدام جلسه را باید اولین جلسه دادرسی بدانیم؟
همانطور که گفتیم مهلت اقامه دعوای متقابل تا پایان اولین جلسه دادرسی است اما سوال این است که کدام جلسه را باید اولین جلسه دادرسی بنامیم؟ ادارهحقوقی قوه قضاییه طی نظریه شماره 5015/7-10/6/1381 در این خصوص گفته است« اولین جلسه دادرسی زمانی است که وقت رسیدگی به خواهان وخوانده ابلاغ و رسیدگی شروع شده باشد و اگر جلسه برای ابلاغ وقت رسیدگی به طرفین یا یکی از آنها تجدید شود اولین جلسه رسیدگی محسوب نمیشود.»
بنابراین اگر بعد از اینکه دادخواست تقدیم شد و طرفین دعوا دعوت شدند جلسه دادگاه تشکیل نشود یا خوانده فرصت دفاع پیدا نکند، جلسه اول محسوبنخواهد شد مثلاً اگر تمام وقت جلسه صرف اظهارات خواهان شود و خوانده نتواند پاسخ دهد یا پاسخ خوانده طول بکشد و وقت جلسه برای تکمیل آن کافینباشد و ناتمام بماند جلسه بعدی که برای شنیدن ادامه دفاعیات خوانده تشکیل میشود، ادامه اولین جلسه دادرسی خواهد بود.
چنانچه طرف دعوی واقع شویم،چگونه دعوی تقابل مطرح نماییم؟
در بدو امر لازم به توضیح است، دعوی تقابل جزو دعاوی تخصصی بشمار می رود که نیازمند احراز و رعایت یکسری شرایط است تا آنجا که چنانچهبدرستی دعوی مذکور در مراجع قضایی مطرح نگردد ، محتملا دعوی مذکور رد یا مستقلاً رسیدگی گردد.در این خصوص پیشنهاد می شود با وکلای دادگستری دفتر حقوقی موکل، مشورت نمایید و از طریقه و چگونگی طرح این نوع دعوی مطلع گردید.
چنانچه خواهان هستید و مواجه با دعوی تقابل خوانده قرار گرفتید، چگونه دعوی تقابل را رد نماییم؟
جهت رد دعوی تقابل، بهترین سازوکار دفاعی در این خصوص در بدو امر دفاعیات در خصوص رعایت یا عدم رعایت مراتب شکلی نحوه طرح صحیح چنین دعوایی است. توضیح آنکه چنانچه پیشتر در خصوص شرایط و کیفیت دعوی تقابل اشاره گشت، مشاهده گردید دعوی مذکور بایستی قبل از پایان جلسه اول رسیدگی با شرط وحدت منشاء یا ارتباط کامل طرح گردد، حال چنانچه شرایط مذکور موجود نبود، خواهان می تواند با اعلام چنین امری دعوی تقابل خوانده را رد نماید.
علاوه بر ایرادات شکلی فوق، خواهان می تواند مبادرت به دفاعیات ماهوی راجع به رد دعوی خوانده اقدام نماید در غیراینصورت اصولاً با پذیرش دعوی تقابل، دعوی اصلی از سوی خواهان رد خواهد گردید.
در این خصوص پیشنهاد می گردد با مشاوره حقوقی و ارتباط با وکلای دفتر حقوقی موکل، از سازوکار و مکانیزم دفاعیات پرونده خویش بهره مند گردید.