علائم تجاری

شیوه‌های تنظیم و جهات صحت وصیت|دفتر حقوقی موکل

بدون تردید كمتر كسى است كه تابه حال با واژه وصیت برخورد نكرده باشد. وصیت از جمله اعمال حقوقى است كه هر فردى ممكن است نیازمند آن باشد. چه بسا دیده شده است که اشخاص نمی توانند دیون و طلب هاى خویش را در زمان حیات خود پرداخت یا مطالبه کنند همچنین ممکن است افراد در زمان حیات خود، به انجام كارى تمایل داشته اند یا قسمتى از آن را انجام داده و قسمتى دیگر را ناتمام گذاشته اند اما اجل، مجال اتمام یا انجام آن كار را ممكن نساخته است.

 

به جهت اهمیت وصیت در زندگى اجتماعى افراد، این مبحث در فقه اسلامى و حقوق مدنى از اهمیت فراوانی برخوردار بوده و همواره مبحث وصیت مورد توجه حقوقدانان و فقهاى اسلامى قرار داشته است.
شكى وجود ندارد كه فلسفه وجودى حقوق و بالاخص حقوق مدنى، تنظیم و برقرارى عدالت در مطالبات و دیون و اساساً روابط حقوقى افراد است لذا مقتضی است که بر مراودات و معاملات حقوقى اشخاص بعد از حیات دنیوى نیز قواعد و مقرراتى حاكم باشد كه موجب حمایت از حقوق بازماندگان او شود.
وصیت در لغت به معناى اندرز و نصیحت و آنچه بدان سفارش می كنند، است و در علم حقوق نیز تقریباً به همین معنا به كار می رود.
مستنداً به ماده ۸۲۶ قانون مدنی، وصیت تملیكى عبارت از این است كه كسى عین یا قسمتى را از مال خود براى زمان بعد از فوتش به دیگرى مجاناً تملیك كند و وصیت عهدى عبارت است از اینكه شخصى یك یا چند نفر را براى انجام امر یا امورى یا تصرفات دیگرى مأمور کند.
در ریشه واژه وصیت و معناى آن اختلاف است. برخى از جمله علامه حلى، در تذكره و سیدمحمدجواد عاملى در مفتاح الكرامه، وصیت را اسم مصدر و مشتق از وصى و به معناى وصل و الحاق دانسته و ارتباط آن را با مفهوم اصطلاحى وصیت از آن جهت می دانند كه موصى به وسیله انشاى وصیت، تصرفات زمان حیات خویش را به تصرفات بعد از مرگ خود متصل می كند.
اگرچه برخى آن را مشتق شده از توصیه و به معناى عهد می دانند اما به نظر می رسد معناى اولى به مفهوم حقوقى آن نزدیك تر است.
در استحباب وصیت در دین اسلام تردیدى وجود ندارد و آیات و روایات عدیده اى در باب وصیت بیان شده است كه جداى از جواز آن، مسلمین را تشویق و ترغیب به وصیت می كند. آیه ۱۸۰ سوره بقره، آیات ۱۱ و ۲۳ سوره نساء و نیز آیه ۱۰۶ سوره مائده و... همگى شواهدى دال بر این مدعا هستند.
وصیت در احكام تكلیفى بر چهار قسم تقسیم شده است: اول وصیت واجبه همانند وصیت كردن جهت اداى حقوق واجبه اعم از حق الله و حق الناس و دوم وصیت مستحبه همانند وصیت كردن به مال كم. مقصود این است كه در وصیت باید به شرایط مالى وراث نیز توجه كرد و از این رو وصیت را نسبت به مال كم پسندیده تر می شمارند.
اگرچه در فقه وصیت تا ثلث اموال جایز است اما توصیه شده است در صورت فقر و تنگدستى بازماندگان، وصیت نسبت به ربع یا حتى خمس بهتر است.
سوم وصیت حرام، همانند وصیت كردن بر گوشت خوك یا شراب و...است كه به جهت حرمت متعلق آن باعث حرمت عمل حقوقى نیز می شود و چهارم، وصیت مكروه، همانند وصیت كردن نسبت به مال بسیار است كه به جهت مذكور مكروه دانسته شده است.

  شرایط صحت وصیت
وصیت کننده باید دارای پنج شرط باشد که عبارت از بلوغ، عقل، اختیار، رشد و عدم خودکشی است بنابراین وصیت کودک، صحیح نیست، گرچه اقوی، صحت وصیت کودک ۱۰ ساله در مورد کارهای نیک مثل ساخت مسجد، پل و خیرات و مبرات است.
وصیت دیوانه، مست و کسی که او را مجبور کرده باشند، وصیت کند و محجوری که از تصرف در اموالش ممنوع است، نیز صحیح نیست.
وصیت کسی که با زخمی کردن خود یا خوردن سم یا پریدن از بلندی دست به خودکشی زده، صحیح نیست.
موضوع وصیت باید جایز، دارای منفعت حلال و از ملک شخص وصیت کننده باشد. بنابراین وصیت به هزینه مال در اموری مانند دادن قرآن به کافر، شراب سازی، آلات موسیقی و قمار، کمک به ستمگران، تعمیر کنیسه، چاپ کتاب های گمراه کننده، کارهای بیهوده و عبث و مانند این ها صحیح نیست.
همچنین اگر فردی درباره اموال دیگران وصیت کند، صحیح نیست؛ اگرچه مالک آنها نیز اجازه بدهد. البته اگر از سوی مالک وصیت کرده و او نیز تنفیذ کند، بعید نیست که صحیح باشد.
شرط چهارم این است که اموال وصیت شده بیش از یک سوم کل ارث نباشد. با این توضیح که؛
۱- بدهی ها، حقوق واجب الهی همچون خمس، زکات، مظالم و کفارات از اصل مال کم می شود؛ اگرچه به آن وصیت نکرده باشد و شامل همه مال نیز بشود. حج واجب گرچه نذری باشد، نیز بنا بر اقوی همین حکم را دارد.
۲- کارهای تبرعی همچون اطعام به فقرا، رفتن به زیارت و اقامه عزا و مانند آن، اگر در حد یک سوم اموالش باشد، نافذ است و بیش از آن را وارثان باید اجازه بدهند. واجب غیرمالی مانند نماز و روزه استیجاری نیز بنا بر اقوی همین حکم را دارد.
وصی یعنی همان اجرا کننده وصیت باید بالغ، مسلمان و قابل اطمینان باشد؛ بر این اساس، وصیت به نابالغ، دیوانه و کافر صحیح نیست، اگر وصی مورد اعتماد باشد، کافی است، گرچه احتیاط آن است که عادل باشد.
احتیاط واجب آن است که فرزند، وصیت پدرش را رد نکند، اما بر دیگران، پذیرش وصیت واجب نیست، حتی وصی پس از پذیرش و در زمان حیات وصیت کننده می تواند آن رد کند؛ به شرط آن که به وصیت کننده ابلاغ کند.
این موضوع در حالی است که اگر وصیت را بپذیرد و تا مرگ وصیت کننده آن را رد نکند یا اگر رد کند به اطلاع او نرساند، اجرای وصیت بر وصی واجب است. بلکه اگر وصی پس از مرگ وصیت کننده، از وصیت اطلاع یابد، حق رد آن را ندارد و باید آن را اجرا کند.

 

  شیوه های تنظیم وصیت نامه
شاید مرسوم ترین نوع وصیت نامه آنهایی باشد که شخص وصیت کننده حرف هایش خطاب به ورثه را بر ورقه ای از کاغذ با دستخط خودش می نویسد و از چند معتمد محل نیز می خواهد تا زیر آن را امضا کنند.
البته این نوع وصیت نامه از لحاظ حقوقی، وصیت نامه عادی تلقی می شود و اگر ورثه بر صحت و درستی آن اقرار نکنند، معمولا در مراجع رسمی پذیرفته نمی شود.
بنابراین برای کاستن از مشکلات پس از مرگ موصی، باید وصیت نامه به ۳ شکل رسمی، خودنوشت و سری تنظیم شود.
ویژگی وصیت نامه رسمی این است که در یکی از دفترخانه های اسناد رسمی نوشته می شود و تابع تشریفات و مقررات اسناد رسمی است.
همچنین وصیت نامه خودنوشت، وصیت نامه ای است که به خط وصیت کننده و دارای تاریخ به روز، ماه و سال به همراه امضای وصیت کننده است.
این موضوع در حالی است که وصیت نامه سری ممکن است به خط وصیت کننده یا فرد دیگری باشد، اما در هر صورت امضای وصیت کننده باید زیر آن باشد.
چنین وصیت نامه ای باید در اداره ثبت یا محل دیگری که آن اداره معین می کند، به امانت گذاشته شود. البته شخص وصیت کننده هر زمانی که اراده کرد، می تواند وصیتنامه اش را از اداره ثبت پس بگیرد. شخص بی سواد نمی تواند چنین وصیت نامه ای تنظیم کند.
البته به جز این شیوه های تنظیم وصیتنامه نوع دیگری نیز وجود دارد که به وصیت نامه در مواقع اضطراری معروف است.
منظور از مواقع اضطراری زمان هایی است که حالت فوق العاده بر جامعه حاکم است، مثل شرایط جنگی، بمباران هوایی یا شیوع بیماری های مسری که در چنین حالتی شخص می تواند به طور شفاهی نزد ۲ شاهد وصیت کند؛ به شرط آن که یکی از شاهدان مفاد وصیت نامه را با تاریخ روز، ماه و سال تنظیم کند و به امضای حاضران برساند.

 

  وصیت برای نوزاد متولدنشده
وصیت کردن برای جنین شاید اقدامی ناآشنا برای عده ای باشد، اما وصیت بر حمل یعنی جنینی که در رحم مادر است، وجهه قانونی و حقوقی دارد. البته شرط اجرای این وصیت این است که جنین زنده متولد شود؛ به طوری که اگر جنین سقط شود، حقوق ناشی از وصیت به ورثه او تعلق می گیرد.

 

لینک دین
تلگرام
اینستاگرام
الووکیل

ورود اعضا

برای دریافت خدمات حقوقی ثبت نام کنید