برای ثبت طرح ها در قوانین و مقررات کشورها، شرایطی تعیین شده است، که با توجه به نظام های که کشورها برای ثبت طرح های صنعتی انتخاب کرده اند، این شرایط می تواند متفاوت باشد. برخی از این شرایط ماهوی هستند و فقدان آنها، شناسایی حق طراحی و حمایت از آن را مواجه با اشکال می کند. دسته ای دیگر از شرایط، شرایط شکلی هستند که عمدتا به نحوه تهیه و تنظیم اظهارنامه و ضمائم آن برمیگگردد و فقدان آنها تحت شرایطی می تواند موجب عدم ثبت طرح صنعتی شود. البته اهمیت این شرایط به اندازه شرایط ماهوی نیست.
دفتر حقوقی موکل، ارائه دهنده خدمات حقوقی توسط وکلای پایه یک دادگستری در سراسر ایران
خلاصه اینکه برخی از شرایط مربوط هب ثبت طرح صنعتی، ناظر به شرایط اساسی ثبت آن از قبیل جدید بودن یا اصیل بودن است که از آنها به شرایط ماهوی طرح صنعتی تعبیر می گردد و برخی دیگر از شرایط ناظر به نحوه تنظیم اظهار نامه و مدارک و مستندات ضمیمه آن است که می توان از آنها به عنوان شرایط شکلی ثبت طرح صنعتی نام برد. شرایط شکلی ثبت طرح های صنعتی به مبحث دیگر مورد بحث و بررسی قرار میگیرد.
برخی از اسناد بین المللی مانند موافقت نامه تریپس به شرایط ماهوی ثبت طرح های صنعتی پرداخته است. در ماده 21 قانون ثبت اختراعات طرح های صنعتی و علائم اجاری ایران مصوب 1386 برای ثبت طرح صنعتی شرایط ماهوی تعیین شده است.
در این قسمت از بحث با توجه به تعریف طرح صنعتی و شرایط ماهوی مقرره برای ثبت آن، به بررسی شرایط ماهوی طرح صنعتی می پردازیم:
1-2-2- معرفی اثر به عنوان طرح
همانطور که در مباحث قبلی توضیح دادیم طرح ها در یک تقسیم بندی کلی به طرح های ترسیمی و کاربردی به معنای عام کلمه تقسیم می شوند. طرح های ترسیمی جنبه هنری داشته و نشانگر احساسات فی البداهه طراح می باشد و در مقابل طرح های کاربردی به معنی عام کلمه وجود دارند که به صورت مرحله به مرحله و بر مبنای اصولی که جنبه کاربردی دارند ترسیم میگردند. با توجه به مراتب فوق روشن است که طرحی به عنوان طرح صنعتی قابل ثبت است که جنبه هنری نداشته و قابلیت این را داشته باشد که در قالب طرح صنعتی به شرحی که در قانون آمده است مورد حمایت قرار گیرد. البته روشن است که طرح های ترسیمی میتوانند در قالب ساز و کارهای حمایتی دیگر مانند حق مولف یا کپی رایت مورد حمایت قرار گیرند.
ماده 20 قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386 ایران نیز در مقام تعریف طرح صنعتی به شرط فوق تلویحا اشاره کرده است زیرا به موجب ماده یاد شده، طرح مورد درخواست حمایت در قالب طرح صنعتی باید ترکیب یا شکل یک فراورده صنعتی یا محصولی از صنایع دستی را تغییر دهد. بنابراین هدف طراح باید این باشد که طرحش قابلیت تبلور روی یک فراورده را داشته باشد ولازمه اش این است که طرح یاد شده بر مبنای اصولی که جنبه کاربردی دارد ترسیم گردد.
2-2-2- کاربرد صنعتی
یکی دیگر از شرایط ماهوی طرح صنعتی این است که طرح مورد حمایت دارای کاربرد صنعتی باشد منظور از صنعت معنای عام کلمه و به شرحی است که در کنوانسیون پاریس برای حمایت مالکیت صنعتی مورد نظر است. عبارت دیگر طرح مورد حمایت نباید جنبه هنری محض داشته باشد و باید این قابلیت را داشته باشد که بر روی یک کالای تبلور یابد و موجبات تغییرات آن را فراهم کند به طوریکه این تغییرات نظر مشتریان را به خود جلب کند. البته لازمه تبلور طرح بر روی فراورده اعم از صنعتی یا محصولی از صنایع دستی و ایجاد تغییرات در آنها این است که طرح بر مبنای اصول طراحی صنعتی و مقیاس های از پیش تعیین شده ترسیم شده باشد، در غیر این صورت طرح یاد شده نمی تواند قابلیت تبلور روی کالا را داشته باشد. به عنوان مثال اگر طراحی اقدام به ترسیم طرح مربوط به یک کفش ورزشی نموده که برخلاف اصول پذیرفته شده در بازار فنی کفش باشد نمیتوان آن را به عنوان یک طرح جدید ثبت نمود مثل اینکه عجهای کفش را بر روی آن قرار دهد.
تحقق این شرط و اعمال آن موجب می شود که طرح های صنعتی از طرح های هنری جدا شود؛ چون همانطور که گفتیم طرح های هنری صرفا بر مبنای ذوق و سلیقه طراح خلق شده و بسیاری از آنها در عالم واقع قابل اعمال در یک فرآیند صنعتی که منجر به تولید کالا میگردد نیستند. لذا امکان حمایت از آنها در قالب طرح صنعتی وجود ندارد در قوانین ملی کشورها نیز به شرط فوق اشاره شده است.
در ماده (1) قانون حمایت از طرح ها ثبت شده انگلیس استعمال طرح در یک فرایند صنعتی به عنوان یکی از خصایص ضروری برای حمایت از طرح های صنعتی تعیین شده است.
با توجه به بند (1) ماده 3 قانون طرح های صنعتی ژاپن، طرح صنعتی باید قابلیت استعمال در یک محصول صنعتی کارخانه ای را داشته باشد.
بند(1) ماده 1 دستورالعمل اروپایی شرط کاربرد صنعتی را به عنوان یکی از ویژگی ها و خصایص طرح تلقی نموده است و در بند (2) ماده یاد شده مقرر داشته است که محصول اعم از فراورده مربوط به صنعت یا صنایع دستی است.
با توجه به عنوان طرح صنعتی و نظر به مفاد ماده 20 قانون ثبت اختراعات طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386 و از آنجائیکه قابلیت تبلور طرح روی یک فراورده صنعتی یا محصولی از صنایع دستی و ایجاد تغییر در آن و همچنین تکلیف طراح به ذکر نوع فراورده و کالای که طرح برای آن به ثبت می رسد در اظهارنامه همگی دلالت بر این امر دارد که کاربرد صنعتی طرح مورد درخواست ثبت از جمله شرایط اساسی و ماهوی است که کارشناسان باید نسبت به احراز آن در طرح مورد درخواست ثبت اقدام کند در غیر اینصورت حمایت از آن در قالب طرح صنعتی ممکن نمی باشد.
3-2-2- تبلور طرح روی کالا
قابلیت تبلور و پیاده شدن طرح بر روی کالا و فراورده صنعتی یکی دیگر از شرایط ماهوی ثبت طرح صنعتی است که درقوانین ملی کشورها پیش بینی شده است. با توجه به شرط فوق بدیهی است که طرح اعم از شکل و ساختار و یا طرح های تزئینی باید این ویژگی مهم را داشته باشند که در یک کالا به کار روند تا مشمول تعریف طرح صنعتی و در این قالب قابل حمایت باشند. در برخی از قوانین ملی کالا باید کالای کارخانه ای یا صنعتی باشد و در قوانین برخی از کشورها نیز قابلیت پیاده کردن طرح بر روی صنایع دستی نیز می تواند طرح یاد شده را در قالب طرح صنعتی و مشمول حمایت آن قرار دهد.
با توجه به مراتب فوق، چنانچه طرح فاقد این ویژگی ها باشد و قابلیت پیاده شدن بر روی یک کالا را نداشته باشد، در قالب طرح صنعتی قابل حمایت نیست. به عنوان مثال طرح مربوط به یک سازه اگر چه طرح کاربردی است و با رعایت اصول و فنون مربوط به طراحی، ترسیم می شود لیکن چون در قالب یک فرآیند صنعتی و بر روی یک کالا صنعتی یا دستی قابل پیاده شدن نیست، در قالب طرح صعنتی حمایت نمی شود. یا طرح مربوط به یک ایستگاه پمپ بنزین اگر چه طرح کاربردی است لیکن چون قابلیت پیاده شدن بر روی یک کالا طی فرایند صنعتی ندارد نمی تواند مشمول تعریف طرح صنعتی باشد. به عبارت دیگر طرح باید روی کالا پیاده شود و قابلیت پیاده شدن داشته باشد که طی فرآیند صنعتی قابل تولید باشد. بنابراین ساختمان یا چیزهای دیگر که فراورده صنعتی یا کالا تلقی نمی شوند مانند مایع، گاز، الکتریسیته، نور و مواد غیر قابل رویت بنظر می رسد از شمول تعریف فوق خارج باشند.
البته همانطور که قبلا نیز گفته شد، خانه های پیش ساخته که کالا تلقی میگردند و قابلیت تولید انبوه و حمل و نقل را دارند، در صورت دارا بودن سایر شرایط می توانند در قالب طرح صنعتی مورد حمایت قرار گیرند.
اگر چه شرط فوق برعکس شرایط جدید یا اصیل بودن به صورت مستقل در قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری پیش بینی نشده است، لیکن با توجه به ماده 20 قانون یاد شده که در مقام تعریف طرح صنعتی است و همجنین ماده 22 قانون که طراح را ملکف کردهاست که همراه اظهارنامه، نوع فراورده هایی که طرح صنعتی برای آنها استفاده می شود را ذکر کند و با توجه به ماده 70 آئین نامه مربوط که ذکر کالا و طبقه ای که متقاضی درخواست ثبت طرح برای آن را دارد در اظهارنامه تقدیمی اجباری دانسته است، روشن است که طرح اعم از ساختار و شکل یا تزئینات باید قابلیت پیاده شدن در یک فراورده صنعتی یا محصولی از صنایع دستی را داشته باشند. وگرنه نمیتواند مشمول تعریف مقرره در ماده 20 قانون باشد و در قالب طرح صنعتی قابل حمایت نیست.
4-2-2- منحصر به فرد بودن طرح
یکی دیگر از شرایط طرح صنعتی در قوانین ملی کشورها این است که طرح صنعتی در مقایسه با طرح های قبلی از ویژگی های منحصر به فردی برخوردار می باشد. به عبارت دیگر طرح مورد درخواست ثبت باید دارای ظاهری خاص و منحصر به فرد باشد، به طوریکه دقیقا قابل تشخیص از سایر طرح ها باشد.
به عبارت دیگر از نظر ظاهر، طرح باید متفاوت از طرخ هایی باشد که در معرض عموم قرار گرفته است.
در رابطه با این شرط ذکر نکات زیر ضروری بنظر می رسد:
1-برای احراز اینکه طرح دارای ویژگی منحصر به فرد است یا خیر باید ابعاد خارجی و ظاهری کالایی که طرح برای آن به ثبت رسیده است؛ ملاک باشد نه کارکرد فنی کالا
2- چشم نوازی و ویژگی های منحصر به فرد ظرح به این معنا نیست که طرح مورد در خواست حتما زیبا و از این حیث دارای جذابیت برای مشتری باشد . بلکه یک طرح عجیب و غریب و ناهمگون هم می تواند برای مشتری دارای جذابیت باشد.
در ماده 20 قانون ثبت اختراعات طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386 که در مقام تعریف ظرح صنعتی است به شرط فوق بصورت تلویحی اشاره شده است . به موجب مفاد این ماده طرح باید در فراورده صنعتی یا محصول از صنایع دستی متبلور و موجبات تغییرات ان را فراهم اورد و تغییر لزوما همراه با زیبایی و چشم نوازینمی باشد .
2-2-5- ابتکاری بودن ظرح
شرظ ابتکاری یکی دیگر از شرایط لازم برای ثبت ظرح است که در قوانین ملی برخی از کشور ها پیش بینی شده است . منظور از ابتکاری بودن طرح این است که ظرح نسبت به سطح دانش موجود دارای گام به گام های فراتر باشد و یا همانطور که در اختراع دیدیم برای دارنده مهارت عادی معلوم و اشکار نباشد و یک گام به جلو محسوب گردد .
